АЛЕКСАНДР СЕЛЕЗНЕВ АТЫНДАҒЫ АЛМАТЫ ХОРЕОГРАФИЯЛЫҚ УЧИЛИЩЕ

Өмірбаяны

А.В.Селезнев атындағы Алматы хореографиялық училищенің тарихы 1934 жылдан басталады. Қазақ КСР Халық Комиссарлар Кеңесінің 1934 жылғы 2 қаңтардағы № 7 «Балалар үйінен музыкалық-хореографиялық балалар мектебін ұйымдастыру туралы» Қаулысы негізінде Сибирская көшесі, 37, № 13 балалар үйінің негізінде» республикадағы алғашқы музыкалық-хореографиялық мектеп ашылды. 1934 жылдың 1 қыркүйегінде балалар үйінің ең қабілетті тәрбиеленушілерінен іріктеліп алынған 32 адам хореографиялық өнерді үйренуге кіріседі. Хореографиялық училищенің алғашқы көркемдік жетекшісі Александр Александров (Мартиросянц) болды. Хореографиялық шеберліктің негізін қалаған алғашқы ұстаздар, орыс балет мектебінің қайраткерлері: А.Александров, Л.Молодяшин, М.Шатловский, М.Мроз, А.Гнетько, З.Плужников, В.Николаев, Д.Гацина; концертмейстерлері О.Мануйлова, Л.Шаврина, М.Гольцева болды.

1937 жылдан музыкалық-хореография мектебінің тарихи дамуы қоюшы-репетитор, оқу бөлімнің меңгерушісі, 20 жыл бойғы көркемдік жетекшісі Александр Владимирович Селезневтің атымен байланысты. Ол 17 рет түлектер ұшырып, өзінің калссикалық би педагогикасы мектебін қалыптастырды.

1938 жылы 3 мамырда Қазақ КСР Халық Комиссарлар Кеңесінің «Өнер кадрларын даярлайтын оқу орындарын қайта құру туралы» № 419 Қаулысы негізінде Алматыда хореографиялық техникумы құрылды. Оқушылар контингенті 150 адам, оқу мерзімі 10 жыл. 1939 жылы хореографиялық техникум Алматы қаласының орталығындағы Сталин даңғылы, 90 (қазіргі Абылай хан даңғылы, Құрманғазы атындағы ҚҰК ғимараты) бойында орналасқан жаңа ғимаратқа көшті. 1941 жылы хореографиялық училище П.И.Чайковский атындағы музыкалық-хореографиялық комбинаттың құрамына енді. Қазақ КСР Халық Комиссарлары Кеңесі жанындағы Өнер басқармасының 1941 жылғы 2 қыркүйектегі № 437 бұйрығына сәйкес хореографиялық училищенің алғашқы түлектері 1942 жылы аяқтап шықты. Олардың барлығы дерлік майданға аттанды. Комиссия төрайымы Галина Уланова болды.

1951 жылы 1 шілдедегі № 206 бұйрық негізінде Қазақ КСР Мәдениет министрлігіне қарасты Қазақ мемлекеттік хореографиялық училищесі дербес оқу орны болып қайта құрылды. 1959 жылы ҚМХУ Қазақ КСР Жоғары және орта арнаулы білім министрлігінің бөлімшесіне өтеді. 1975 жылы АХУ Масанчи көшесі, 67 мекенжайындағы жаңа ғимаратқа көшеді.1988 жылы Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің 1988 жылғы 2 ақпандағы Қаулысымен мектепке Александр Селезнев есімі берілді.

1934-1960 жылдары мектеп директорлары: Ғ.Жасақбаев, А.М.Демченко, И.В.Круглыхин, Г.Т.Ахметов, Х.Б.Баянов, Ж.Еркімбеков, А.К.Төлекова болды. Көркемдік жетекшілері: А.В. Селезнев, И.К. Олзоева.

1960 жылдары мектеп өмірінде Шара Жиенқұлова ерекше рөл атқарды. 1965 жылы халық биінің кәсіби кадрларын даярлау мақсатында «Халық би ансамблінің әртісі» мамандығы бойынша 4 жылдық оқумен халықтық бөлім ұйымдастырылып, «Қазақ биі» пәнін оқыту енгізілді. 1975-1986 жылдары Бүкілодақтық және халықаралық байқаулардың алғашқы лауреаттары шықты: Наталья Чеховская (Ресей Халық әртісі), Надежда Грачева (Ресей Халық әртісі), Дмитрий Тубольцев (Үлкен театр солисті). театр), Алла Бураканова. 1960-1980 жылдар аралығында АХУ көркемдік жетекшілері: Ш.Жиенқұлова, Б.Г.Аюханов, Қ.М.Жақыпова, А.А.Асылмұратов, И.К. Олзоева, Е.Л.Голубенко, А.М.Исмаилов, И.П.Кошкин, А. И. Коляденко, М. М. Миргарипов, Р. М. Курпешева.

ХХ ғасырдың соңғы он жылдығында алғаш рет Республикалық және Халықаралық хореографиялық байқаулар өткізіле бастады. 1990 жылы А.В.Селезнев ат. АХУ шетелде бірінші гастрольдік сапары басталды (Лихтенштейн Князьдігі, Швейцария, Австрия). 1991 жылы Еуропада екінші гастрольдер (Лихтенштейн Князьдігі, Швейцария) өтті. 1996-1997 жылдары - Франция мен Бельгияға гастрольдер болды. 1990 жылы оқушылар арасында А.В. Селезнев ат. Жүлдеге Бірінші орындаушылар байқауы ұйымдастырылды. 1991 жылы - А.В.Селезнев атындағы екінші халықаралық байқау өтті. 1992 жылы мектеп базасында Шара Жиенқұлованы еске алуға арналған Бірінші республикалық қазақ биі байқауы өтті.

1994 жылы АХУ негізінде Б.Джантаевтың бастамасымен Жоғары хореография мектебі (қазіргі Т.Қ.Жүргенов атындағы ҚазҰӨА-ның хореография факультеті) құрылды.

Мектеп базасында әр жылдары байқаулар мен фестивальдер өткізілді. Мәселен, 1995, 1996, 1997, 1998, 1999, 2005 жылдары АХУ-де «Дәстүрлер жүлдесі» Халықаралық классикалық би фестивалі өтті. Бас директоры Е.Қанапьянов болды. А.В.Селезнев атындағы АХУ Халықаралық фестиваль аясында балет өнерінің көрнекті қайраткерлері Галина Уланова, Юрий Григорович, Наталья Бессмертнова, Михаил Лавровский, Юрий Владимиров, Юрий Васюченко, Нина Семизорова, Галина Степаненко, Галина Шляпина, Наталья Архипова, Мария Былова, Вадим Писарев, Михаил Бессмертнов, Майя Плисецкая, Екатерина Максимова, Владимир Васильев, Алтынай Асылмуратовалар болған.

ХХ ғасырдың соңғы онжылдығында хореографиялық өнердің жаңа бағыттарын дамытуға ерекше көңіл бөлінді. 1989 жылы оқу бағдарламасына «Қазіргі хореография» жаңа пәні енгізілді. 1995-1997 жылдары мектепте Марта Грэм жүйесі бойынша сабақ беретін Паскалина Ноэль Одегон жұмыс істеді. Оның жетекшілігімен екі заманауи бір актілі Ф.Гласстың «Опущенный взгляд», «Подмигивания» балеттері қойылды. 1998 жылы I Халықаралық «Танцевальный улей» заманауи хореография фестивалі ұйымдастырылды. 2008 жылы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің «Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының оқу-әдістемелік бірлестіктері туралы» бұйрығымен РМҚМ «А.В. Селезнев ат. АХУнің» оқу-әдістемелік бірлестігіндеі 0408000 - «Хореографиялық өнер» мамандығы бекітілді.

1980 жылдардан қазіргі уақытқа дейін мектептің көркемдік жетекшілері, хореография шеберлері: Е.А.Усин, В.А.Гончаров, Н.Л.Гончарова, Е.Д.Малбеков, Л.А.Мамбетова, Г.А.Әшімова, М.Ш.Қадырова, Л.М.Ли болды.

Қазақстан балет мектебінің тамаша жетістіктері мектептің базасында 2008, 2010, 2012, 2014, 2016, 2018, 2021, 2023 жылдарда I, II, III, IV, V, VI, VII, VIII хореографиялық оқу орындары оқушыларының Халықаралық «Өрлеу» байқауларын өткізу туралы бастамасын көтеруге мүмкіндік берді.

2011 жылдан бастап хореографиялық училище негізінде I, II, III, V Халықаралық «Өрлеу» фестивальдері өткізіліп келеді. Училищенің көпжылдық қызметінің, шығармашылық жетістіктерінің шыңы 2009 жылы «Өрлеу» Қазақстандық жас балет әртістері театрының ашылуы болды.

2003-2021 жылдар аралығында мектепті: Р.И.Оңғарова, К.И.Мурзаханова, Т.А.Андаспаев, Г.Н.Базарбаева, А.Ж.Қалиева, Д.Досбатыров басқарды. 2021 жылдан қазіргі уақытқа дейін А.В.Селезнев ат. АХУ директоры М.О.Төкеев болып табылады.

Мектептің шығармашылық қызметі жылдарында қазақ балетінің ұлттық орындаушылық стилін қалыптастыруға бірнеше буын ұстаздар атсалысты. Олар болашақ балет әртістерін дайындау мен тәрбиелеуге үлкен үлес қосты: Р.Елшібекова, И. Олзоева («Құрмет» орденінің иегері), А.Ғабитова, Л.Таганов (ҚазКСР еңбек сіңірген әртісі), А.Асылмұратов (ҚазКСР еңбек сіңірген әртісі), А.Төлекова, Ж.Тастанова, Г.Сейтқалиева, М.Ахмедиева, В.Степанова, И. Учаева, Х.Базарбаев, В.Бурцев, Қ.Жақыпова (білім үздігі, «Ы.Алтынсарин» құрмет белгісі), С.Наурызбаева (білім беру үздігі, «Ы.Алтынсарин» белгісі), Р.Күрпешева («Құрмет» орденінің кавалері), Е.Усин, Б.Валиев, А.Джалилов (ҚазКСР еңбек сіңірген әртісі), С. Тулусанова (ҚазКСР еңбек сіңірген әртісі), Л.Рудакова (ҚазКСР еңбек сіңірген әртісі), К.Андосов, Д.Накипов, Г.Сидорова, А.Исмаилов (ҚазКСР еңбек сіңірген әртісі), Г. Горская, Т. Парпибаева, С. Войцеховская, В. Лукомский, О. Шубладзе, А. Амангельдина, Э. Мальбеков (ҚР еңбек сіңірген әртісі),Т.Малбекова, Р.Оңғарова (ҚР еңбек сіңірген әртісі). И. Ахметшин, М. Мунтин, Б. Валиев, Ф. Койгельдинова, М. Тиранова, А. Алишева (ҚР еңбек сіңірген қайраткері), Б.Сүлеева, А.Тәти (Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері), Г.Саитова (ҚР еңбек сіңірген әртісі), О.Воеводина (ҚР білім беру ісінің үздігі). ), С.Қосманов (ҚР білім беру ісінің үздігі, ҚР мәдениет қайраткері), И.Гуляева (Қазақстан Республикасының білім беру ісінің құрметті қызметкері), Г.Алиева (Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері), Н.Абдулина ( «Ерен еңбегі үшін» медалі), А.Акбарова (ҚР еңбек сіңірген әртісі), Л.Макарцева («Құрмет» орденінің кавалері), Гүлнар Ғаббасова (ҚР мәдениет қайраткері), Гүлмира Ғаббасова (Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері) ), Р.Төлегенова (ҚР мәдениет қайраткері), З.Әубәкірова, Г.Дон, Ф.Әлиева, А.Садықова (ҚР Тұңғыш Президенті Қорының лауреаты) және т.б.

Орыс, кеңестік және қазақ хореографиясының қайраткерлері қалдырған дәстүрлерді сақтай отырып, мектеп табысты дамып келеді. Бүгінде мектепте жоғары кәсіби хореографтар ұжымы жұмыс істейді.

Олардың қатарында: А.Медведев (ҚР құрметті қызметкері), Р.Лукомская (ҚР мәдениет қайраткері), Г.Бейсенова (ҚР білім беру ісінің құрметті қызметкері, «Ерен еңбегі үшін» медалі), Л.Ли (ҚР еңбек сіңірген әртісі, «Құрмет» орденінің иегері), С.М.Медеубаева (ҚР білім беру ісінің құрметті қызметкері, «Ы.Алтынсарин» төс белгісі, «Ерен еңбегі үшін» медалі), Г.Әшімова (ҚР білім беру ісінің құрметті қызметкері, «Ы. Алтынсарин» төс белгісі), А. Бүркітбаев (ҚР мәдениет қайраткері), М. Түкеева (ҚР мәдениет қайраткері), Г. Тілесбаева, Н. Джумалиев, М. Джумалиева, А. Ілиясова, Г.Матаева, Г.Қапанова, М.Гаврилиев, А.Бекталиев, Б.Сарина, А.Омарова, К.Сарқытбаева (ҚР еңбек сіңірген қайраткері), С.Исмаилова, В.Сосновская, Ж. Сагимбай, Ж. Усин, А. Диканбаева, Д. Карапетян, О. Ким, А. Лагай, Ж. Асылбекқызы, А.Ержанова.

Библиография

• Қазақстан хореографиясының алтын бесігі: Училище тарихы/Бас редактор Қалиева А.Ж. – Алматы: “Литера”, 2016ж.-618б.; ил. қазақша, орысша
• Алматинское хореографическое училище имени А.Селезнева. Книга-Альбом / Главный редактор Д.К.Досбатыров. – Алматы, 2019 – 240с.